"Bouwers en opdrachtgevers akkeren tijdens het tenderen nauwelijks de risico's van megaprojecten door. Zo reageren advocaten en mediators op het interview met Arent van Wassenaer afgelopen week in Cobouw.", zie het artikel van Thomas van Belzen dat onder de titel 'Bouwers en Rijkswaterstaat voeren zelden een dialoog over risico’s’ op 25 januari 2021 in de Cobouw verscheen.
Risico's, wat zijn dat?
Juristendefinitie
Wat zijn dat, risico's? Volgens veel juristen gaat het over "onvoorzien voorval met kans op schadelijk effect."
Contracten zijn er volgens diezelfde juristen om die risico's te verdelen, liefst eerlijk. Maar, kun je risico's verdelen?
Nee, natuurlijk kan dat niet. Ja, op papier wel, maar dat lost meestal niets op (behalve dan dat het lijkt alsof alles goed is geregeld).
Échte definitie
Die juristendefinitie van risico's deugt dan ook niet echt. Een veel bruikbaarder definitie van risico's is: "al die omstandigheden (bekend/onbekend) die een positieve of negatieve invloed kunnen hebben op het bereiken van je doelen".
Dus, als projectdoelen bijvoorbeeld zouden zijn:
Veilig en gezond
Op tijd
Binnen ieders budget en business case met fair reward voor allen
Werkend, heel, schoon en mooi
Bouwproces en -resultaat tot tevredenheid van alle stakeholders (denk aan omgeving, overheden, gebruikers, klanten, financiers, opdrachtnemers, leveranciers)
Zonder geschillen
... dan is het project succesvol als die doelen worden gehaald.
... en dan zijn risico's al die omstandigheden die daarop een positieve of negatieve impact kunnen hebben.
Risicoverdeling: nee! Wel: verdeling van taken en verantwoordelijkheden
Zulke omstandigheden kun je niet verdelen. Wel kun je afspraken maken over taken en verantwoordelijkheden:
Wie is verantwoordelijk en aanspreekbaar/aansprakelijk voor toepassing van welke beheersmethoden om te zorgen dat de omstandigheid (lees: het risico) zich (a) niet voordoet dan wel (b) geen negatieve impact heeft op bereiken van de doelen (denk bijvoorbeeld aan: een goed ontwerp, goed uitvoeringsplan, verificatie en validatie, een goede dynamische planning met constante aandacht voor impact voorziene risico's op tijdig halen van mijlpalen, een hechte veiligheidscultuur, goed financieel management, goede project governance - met snelle escalatie om problemen snel en samen op te lossen -, duidelijke, heldere en SMART afspraken in een duidelijk contract dat iedereen kan begrijpen, een positieve projectcultuur gericht op samenwerking en vertrouwen en plezier en trots, kwaliteitsmanagement, tijdig betalen facturen);
Wie is verantwoordelijk en aanspreekbaar/aansprakelijk voor de restgevolgen van een eventuele negatieve (of positieve) impact en wat daar dan weer beheersmethoden voor zijn (zoals verzekering, bereddering, schadevergoeding, bonus, boete, etc.).
Dat alles werkt alleen als je gezamenlijk "ownership" hebt van het project. Samen oog hebt voor de gezamenlijke projectbelangen, gezamenlijk succes. Zoals je ook oog moet hebben voor je eigen aandeel daarin en daarvoor verantwoordelijkheid neemt. Dit geldt ongeacht of je een strak RAW-bestek uitvoert, een DBFMO-project, een alliantie, of dat je in een bouwteam zit. Het is (vrij naar Jacobse en Van Es) "Samen voor ons Eigen en Eigen voor ons Samen"!
Een dialoog over risico's gaat dus over het kunnen voorspellen van het verloop van het project, afgezet tegen harde projectdoelen: veiligheid, tijd, geld, output, stakeholders en issues.
Dashboard
Wat partijen bij een project vóór het project dus samen zouden moeten doen is:
Samen denken over projectdoelen
Samen denken over risico's
Samen denken over beheersmethoden
Samen denken over een dashboard.
De eerste drie punten zijn al best lastig. Maar ook noodzakelijk, tenminste als partijen een project, succesvol voor hen beiden (opdrachtgever/opdrachtnemer), willen uitvoeren. En dan gaat het dus over meer dan kabels en leidingen, niet gesprongen explosieven, archeologische vondsten en geofysica en eventuele verontreiniging. Het gaat over meer dan beschikbaarheid gronden en vergunningen. Het gaat bijvoorbeeld over de vraag of het tot dan toe gelopen proces eigenlijk wel heeft geleid tot begrip over en weer van wat de opdrachtgever beoogt en de opdrachtnemer begrijpt. Het gaat over veiligheidscultuur, over tijdige beschikbaarheid geld. Het gaat over wijzigingsprocessen. En het gaat over het gemotiveerd houden van de wederzijdse teams. Om maar wat te noemen.
Het is pas echt goed als op het project een gezamenlijk sturingsinstrument bestaat dat ook wordt bijgehouden. Een dashboard dus. Een dashboard waarmee je maanden van te voren al kunt voorspellen of de doelen echt zullen worden gehaald. Of dat je achterloopt. En dat je dus in staat stelt maanden van te voren bij te sturen.
Dat vergt echte samenwerking. Daarin geven contractafspraken sturing. Maar nooit volledig. De invulling van die leemtes (die er per definitie in een contract zijn), dat is mensenwerk. Samenwerking is mensenwerking: met oog voor elkaars belangen, het belang (en soms het gelijk) van de andere kant ook kunnen zien, met vertrouwen in elkaar. Vertrouwen vergt onderhoud. En geduld. En leren, van je eigen en van andermans fouten. En ook dat doe je samen. Belangrijk daarbij is dat je elkaars taal spreekt, de taal van het project. En ik bedoel daarbij niet Nederlands, Fries of Engels. Ik bedoel begrip voor het projectjargon, projectbelangen, projectcultuur. Hard op de issues, zacht op de relatie. Beleefd, duidelijk, vragen en voorkomend. Niet: dominant, opdringerig, onnodig fel en ruzietrappend.
Een project gooi je niet over een muur. Een project doe je samen.
Opmerkingen